Đại tướng Lê Đức Anh với xây dựng tiềm lực công nghiệp quốc phòng (1987 - 1991)
Trong suốt thời gian trên cương vị là Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, Phó Bí thư Đảng ủy Quân sự Trung ương, đồng chí đã cùng Quân ủy Trung ương tham mưu cho Đảng, Nhà nước vận dụng đúng đắn đường lối chính trị, đường lối quân sự của Đảng, từng bước xây dựng kế sách giữ nước toàn diện, củng cố nền quốc phòng toàn dân vững mạnh; xây dựng thế trận chiến tranh nhân dân, xây dựng lực lượng vũ trang ba thứ quân và kết hợp quốc phòng - kinh tế, kinh tế - quốc phòng.
Trong lĩnh vực công nghiệp quốc phòng, Bộ trưởng, Đại tướng Lê Đức Anh rất quan tâm đến việc xây dựng một nền công nghiệp quốc phòng “tự chủ, có khoa học kỹ thuật tiên tiến, có lực lượng cán bộ và nhân viên khoa học ngày càng phát triển”. Điều đó được thể hiện trên những nội dung chủ yếu sau:
1. Tham mưu cho Hội đồng Bộ trưởng thành lập Tổng cục Công nghiệp quốc phòng - Kinh tế
Trong những năm 80, 90 của thế kỷ XX, nhiệm vụ cơ bản mà Đảng ủy Quân sự Trung ương giao cho Tổng cục Kỹ thuật đều có sự phát triển mới, nhất là khi nhiệm vụ quản lý và khai thác sử dụng một khối lượng lớn cơ sở vật chất kỹ thuật, vũ khí trang bị, nhiệm vụ bảo đảm kỹ thuật đã nảy sinh nhiều vấn đề bất cập. Bên cạnh đó, hệ thống quản lý, chỉ huy còn cồng kềnh, chồng chéo, qua nhiều khâu trung gian, lại thiếu chuyên sâu theo ngành, nên hiệu quả hoạt động ngày càng bộc lộ nhiều hạn chế. Nhiệm vụ xây dựng và phát triển công nghiệp quốc phòng còn đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức, đó là: công tác quản lý các xí nghiệp quốc phòng còn chịu tác động lớn của cơ chế tập trung, bao cấp, chưa đủ cơ sở để chuyển nhanh sang cơ chế hoạch toán độc lập; hầu hết các xí nghiệp đều chưa phát huy được tiềm lực hiện có, chưa tạo được điều kiện để tranh thủ sự đầu tư của Nhà nước,.. Trước tình hình đó, việc chấn chỉnh lại tổ chức Tổng cục Kỹ thuật là một đòi hỏi rất cấp thiết. Bộ Quốc phòng đã triệu tập hội nghị cán bộ chủ chốt và đã thống nhất kết luận: Công nghiệp quốc phòng là một vấn đề chiến lược thuộc Bộ Quốc phòng quản lý nhưng tách thành một tổng cục riêng lấy tên là Tổng cục Công nghiệp quốc phòng.
Trên cương vị là Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, Phó Bí thư Đảng ủy Quân sự Trung ương, Đại tướng đã tham mưu cho Hội đồng Bộ trưởng thành lập Tổng cục Công nghiệp quốc phòng - Kinh tế (năm 1989) trực thuộc Bộ Quốc phòng trên cơ sở hợp nhất và sắp xếp lại cơ quan Tổng cục Kinh tế với cơ quan quản lý các xí nghiệp sản xuất quốc phòng để giúp Bộ Quốc phòng thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với lực lượng sản xuất của quân đội. Về mặt kinh tế, hoạt động của Tổng cục Công nghiệp quốc phòng - Kinh tế dưới sự chỉ đạo chung của Hội đồng Bộ trưởng thông qua các cơ quan chức năng của Nhà nước. Sau khi Tổng cục được thành lập, Đại tướng Lê Đức Anh đã giao Tổng cục Công nghiệp quốc phòng - Kinh tế chức năng giúp Bộ Quốc phòng làm tham mưu cho Nhà nước về động viên công nghiệp. Theo đó, Tổng cục sẽ thực hiện nghiên cứu, phát triển khả năng kỹ thuật và công nghệ của các ngành công nghiệp có thể động viên phục vụ quốc phòng vào sản xuất và sửa chữa tại các xí nghiệp kinh tế được động viên, từ đó đề xuất với Bộ Quốc phòng kế hoạch và quy chế động viên công nghiệp phục vụ quốc phòng.
Sự ra đời của Tổng cục Công nghiệp quốc phòng - Kinh tế (nay là Tổng cục Công nghiệp quốc phòng) đánh dấu bước phát triển mới của quân đội, đồng thời phản ánh tư duy chiến lược của Đại tướng Lê Đức Anh.
2. Tham mưu cho Phó Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng ban hành Chỉ thị về nhiệm vụ sản xuất quốc phòng và kinh tế của quân đội
Năm 1989, trước tình hình sản xuất của các nhà máy trong Tổng cục Công nghiệp quốc phòng - Kinh tế gặp khó khăn: Sản phẩm không có đầu ra, công nhân không có lương, sản xuất bị đình đốn, đồng chí Lê Đức Anh đã có nhiều chỉ đạo tháo gỡ khó khăn, dần ổn định sản xuất cho các đơn vị. Theo đó đồng chí đã cùng Bộ Quốc phòng tham mưu cho Hội đồng Bộ trưởng ra Chỉ thị về nhiệm vụ sản xuất quốc phòng và kinh tế của quân đội. Nội dung Chỉ thị xác định rõ trên cơ sở bảo đảm nhiệm vụ quân sự quốc phòng, cho phép Bộ Quốc phòng được huy động cơ sở vật chất, kỹ thuật, bao gồm nhà máy, xí nghiệp, kho tàng, bến cảng, nhà cửa, đất đai hiện đang quản lý, các vật tư, thiết bị cần thanh lý để đưa vào sản xuất phục vụ quốc phòng và kinh tế; các tổ chức tổng công ty, công ty, liên hiệp và xí nghiệp thuộc Bộ Quốc phòng là đơn vị sản xuất - kinh doanh hoạt động theo chế độ hạch toán độc lập theo đúng điều lệ xí nghiệp quốc doanh do Nhà nước ban hành. Các cơ sở sản xuất của quân đội có đủ điều kiện được phép hợp tác kinh tế với nước ngoài.
Có thể khẳng định Chỉ thị của Hội đồng Bộ trưởng có ý nghĩa hết sức quan trọng, giúp tháo gỡ khó khăn cho các đơn vị công nghiệp quốc phòng lúc bấy giờ. Thực hiện Chỉ thị này, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng đã cho phép Tổng cục Công nghiệp quốc phòng hợp tác lao động kỹ thuật với Libi và cử cán bộ, nhân viên kỹ thuật sang làm việc với các nhà máy công nghiệp quốc phòng của nước bạn. Qua đó, củng cố tình đoàn kết giữa các dân tộc và cũng góp phần giải quyết được công việc cho một số lượng lớn cán bộ, nhân viên kỹ thuật tại các cơ sở công nghiệp quốc phòng.
3. Chỉ đạo tổ chức thực hiện nhiệm vụ sản xuất quốc phòng và kinh tế của quân đội
Để triển khai chủ trương kết hợp quốc phòng với kinh tế, Đại tướng Lê Đức Anh đã chủ trì hội nghị về triển khai làm kinh tế của một số đơn vị quân đội ở phía Bắc. Tại hội nghị, đồng chí đã chỉ đạo thành lập một số cơ sở làm kinh tế, như: Tổng công ty Bay chuyên dùng, Công ty Dịch vụ trên biển,... hoạt động sản xuất, kinh doanh theo chế độ hạch toán kinh tế. Đối với các xí nghiệp công nghiệp quốc phòng phải rà soát để việc thực hiện hạch toán kinh tế ngày càng có hiệu quả và cần xã hội hóa các xí nghiệp này, gắn các xí nghiệp với địa phương. Trong điều kiện đặt hàng sản xuất quốc phòng rất thấp, Bộ trưởng đã cho phép các xí nghiệp được làm hàng kinh tế từ 80-90%; đồng thời chỉ đạo các xí nghiệp phải tính toán các mặt để định hướng kỹ thuật cho từng xí nghiệp... Cùng với đó, đồng chí Lê Đức Anh đã cùng tập thể Thường vụ Đảng ủy Quân sự Trung ương (nay là Quân ủy Trung ương) chỉ đạo đẩy mạnh nhiệm vụ lao động sản xuất kinh tế của quân đội, nhấn mạnh các mục tiêu phải đạt được trong thực hiện sản xuất kinh tế là tạo thêm được cơ sở vật chất kỹ thuật cho quốc phòng; bảo đảm đời sống cho bộ đội, cán bộ, công nhân, viên chức quốc phòng; duy trì và phát triển năng lực sản xuất của các xí nghiệp quốc phòng; đóng góp tích cực cho yêu cầu xây dựng kinh tế và xã hội. Để thực hiện tốt các nhiệm vụ trên, Đại tướng Lê Đức Anh đã kiên quyết chỉ đạo phải bảo đảm nguyên tắc tự chủ về tài chính cho các cơ sở, không được để thất thoát tài sản, nhà cửa, vật tư quốc phòng. Các đơn vị phải báo cáo đầy đủ, trung thực tình hình hoạt động về Bộ Quốc phòng.
Nghị quyết của Đảng ủy Quân sự Trung ương lãnh đạo thực hiện nhiệm vụ sản xuất quốc phòng và làm kinh tế năm 1990 đã đề ra phương hướng củng cố hệ thống các xí nghiệp quốc phòng, nâng cao chất lượng sản phẩm quốc phòng, đồng thời tăng cường sản xuất các mặt hàng kinh tế với năng suất, chất lượng và hiệu quả ngày càng khá hơn. Củng cố các tổ chức làm kinh tế, từng bước ổn định nhiệm vụ và mặt hàng, phấn đấu đạt năng suất, chất lượng và hiệu quả cao hơn, góp phần xây dựng, mở rộng các vùng kinh tế mới, xây dựng các công trình trọng điểm của Nhà nước,...
Đối với các xí nghiệp quốc phòng, Đảng ủy Quân sự Trung ương yêu cầu “Phấn đấu duy trì năng lực sản xuất quốc phòng hiện có, không để xuống cấp các dây chuyền sản xuất vũ khí, đồng thời đầu tư chiều sâu để nâng cao năng suất và chất lượng của một số nhà máy, chuẩn bị điều kiện để xây dựng mới một số nhà máy có nhu cầu bức thiết... Hoàn chỉnh quy hoạch dài hạn và kế hoạch 5 năm về xây dựng công nghiệp quốc phòng theo phương hướng, mục tiêu đã được Bộ Chính trị xác định. Chuyển mạnh các xí nghiệp quốc phòng sang cơ chế quản lý mới...”.
4. Tư duy chiến lược trong xây dựng tiềm lực công nghiệp quốc phòng
Quan tâm đến sự nghiệp xây dựng và phát triển công nghiệp quốc phòng, tháng 10/1990, Đồng chí Đại tướng, Bộ trưởng đã làm việc với Tổng cục Tổng cục Công nghiệp quốc phòng - Kinh tế. Tại buổi làm việc, đồng chí đã chỉ đạo công nghiệp quốc phòng phải đi lên từ thực tại nền kinh tế nước ta. Đến năm 2000, phải tập trung nghiên cứu, sản xuất vũ khí mang vác cho sư đoàn bộ binh trở xuống, trong đó, phải chú ý đến đặc điểm địa hình rừng núi, sông ngòi, đồng lầy và cách đánh của ta. Một số loại vũ khí mang vác phải nghiên cứu cải tiến để đi vào hiện đại... Khi cần, phải huy động cả nền kinh tế, nền công nghiệp đất nước. Công nghiệp quốc phòng phải từng bước thay đổi dần máy móc, thiết bị. Trước mắt phải phấn đấu sản xuất cho được thuốc phóng, thuốc nổ. Cùng với đó, từng bước phải sửa chữa, sản xuất tàu chiến, phương tiện cơ động trên biển.
Về tổ chức, đồng chí Lê Đức Anh chỉ đạo giữa các xí nghiệp sản xuất và sửa chữa cần liên kết lại, Tổng cục Công nghiệp quốc phòng - Kinh tế giúp bộ làm chức năng quản lý nhà nước các đơn vị này. Ở nước ta ít nhất cần xây dựng hai khu công nghiệp quốc phòng: phía Bắc và phía Nam (tốt nhất là có cả khu vực miền Trung). Các xí nghiệp quốc phòng sản xuất hàng kinh tế là nhằm mục đích duy trì và phát triển năng lực công nghiệp quốc phòng. Tốt nhất nên chọn những mặt hàng có công nghệ tương tự để sản xuất. Song, cũng phải quan tâm đến quy luật thị trường, vì thế phải đa dạng hóa sản phẩm để tạo việc làm, thu nhập cho cán bộ, công nhân viên. Điều quan trọng là phải làm ra hàng tốt để giữ tín nhiệm... Trong hợp tác kinh tế với nước ngoài, phải chặt chẽ về cơ chế.
Đối với các đơn vị làm kinh tế, Đại tướng căn dặn: các đơn vị làm kinh tế phải đứng chân trên các địa bàn chiến lược quan trọng thuộc vùng rừng núi, hải đảo có nhiều khó khăn, phải có chính sách hồ trợ cần thiết và bố trí sỹ quan chỉ huy. Đối với các đơn vị kinh tế thông thường thì phải quản lý theo cơ chế kinh tế nhà nước, không có chiếu cố. Đơn vị nào làm ăn thua lỗ, không có hiệu quả thì giải thể. Các đơn vị quân đội không được buôn lậu, không được buôn đi bán lại để kiếm lời, không được kinh doanh khách sạn, du lịch... Để làm tốt điều đó, Tổng cục Công nghiệp quốc phòng - Kinh tế tập trung giúp Bộ chỉ đạo xây dựng phát triển công nghiệp quốc phòng, phần kinh tế chỉ giúp Bộ quản lý nhà nước, tổng hợp tình hình, còn chủ yếu giao cho các quân khu, quân chủng, binh chủng trực tiếp quản lý các tổ chức kinh tế thuộc quyền.
5. Nghị quyết về phát triển công nghiệp quốc phòng và quân đội làm kinh tế 5 năm (1991 - 1995)
Năm 1991, Đảng ủy Quân sự Trung ương ra Nghị quyết về phát triển công nghiệp quốc phòng và quân đội làm kinh tế 5 năm (1991 - 1995). Nghị quyết xác định: “Trên cơ sở bảo đảm sẵn sàng chiến đấu, tích cực huy động quân đội tham gia xây dựng kinh tế với hiệu quả ngày càng cao, thực hiện đóng góp cho quốc phòng và cho nền kinh tế của đất nước. Củng cố và từng bước phát triển hệ thống công nghiệp quốc phòng phù hợp với sự phát triển của nền kinh tế đất nước, góp phần nâng cao tiềm lực quốc phòng”.
Từ định hướng trên, Tổng cục Công nghiệp quốc phòng - Kinh tế đã nêu ra yêu cầu cụ thể đối với nhiệm vụ xây dựng công nghiệp quốc phòng là duy trì, củng cố hệ thống xí nghiệp công nghiệp quốc phòng, nâng cao chất lượng sản phẩm quốc phòng, đồng thời tích cực sản xuất hàng kinh tế với chất lượng và hiệu quả ngày càng tốt hơn. Cải tiến, sản xuất vũ khí mang vác theo hướng hiện đại, sản xuất các phụ tùng thay thế cần thiết, sản xuất các vật liệu bảo quản vũ khí trang bị ở vùng nhiệt đới, vùng biển, triển khai xây dựng một số nhà máy sản xuất có nhu cầu cần thiết (như đạn con, thuốc phóng...).
Có thể nói, với tư duy chiến lược của mình, đồng chí Đại tướng, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Lê Đức Anh đã tạo ra bước ngoặt lớn đối với sự nghiệp xây dựng và phát triển nền công nghiệp quốc phòng. Phát huy truyền thống vẻ vang của ngành Quân giới Việt Nam anh hùng, xứng đáng với sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của đồng chí cố Bộ trưởng, Đại tướng Lê Đức Anh, Tổng cục Công nghiệp quốc phòng đã từng bước đổi mới tổ chức, lực lượng, cơ chế quản lý, khắc phục khó khăn vươn lên hoàn thành tốt nhiệm vụ sản xuất quốc phòng và kinh tế, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng quân đội trong giai đoạn mới.
Trung tướng, TS. TRẦN HỒNG MINH